Osoby

ALESSO Bożena, Żena Alekso, Żena Alesso, właśc. Bożena Kazimiera Alekso (21 grudnia 1912, Poznań – 1 marca 2010, stan Illinois, Stany Zjednoczone)

tancerka i aktorka

Była córką aptekarza Mieczysława Alekso i Adaminy Walerii z Herbstów. Miała dwoje młodszego rodzeństwa – siostrę Irenę, która również była tancerką, i brata Medarda. W dzieciństwie mieszkała kolejno w Poznaniu, Toruniu i Warszawie, po czym powróciła do Poznania, gdzie kształciła się w tańcu akrobatycznym pod okiem swojego wuja Witolda Herbsta. W wywiadzie dla „Światowida” z maja 1938 wyznała, że zadebiutowała na scenie jako czternastolatka, chociaż pierwsze informacje prasowe o jej występach pochodzą z początku 1931. Pod koniec lat 20. uczyła się również aktorstwa w szkole filmowej Michała Machwica w Warszawie.

W marcu 1931 zaczęła występować w poznańskim teatrzyku Metropolis jako zmysłowa kusicielka w masce, wykonując tańce wschodnie i hiszpańskie: „W występach tej miłej tancerki widać coraz większe postępy; przybywa jej inwencji i pomysłowości” [„Kurier Poznański” z 19 kwietnia 1931 (nr 178)]. We wrześniu 1931 przeprowadziła się do Warszawy i – już jako Bożena Alesso – dołączyła do teatru rewiowego Wesołe Oko, który powstał z połączenia Morskiego Oka i Wesołego Wieczoru. Wystąpiła tam m.in. w programie rewiowym Rok 1932 w reżyserii Eugeniusza Koszutskiego i Jana Wojcieszki. Pół roku później dołączyła do zespołu teatru rewiowego Kameleon, w którym grała w spektaklach Kobiety mają szansę i Walter pod Messalką. Kiedy w czerwcu 1932 pojawiła się gościnne z zespołem Kameleona w Poznaniu, pisano, że „jeśli dostanie dobre kierownictwo artystyczne, będzie z niej pierwszorzędna gwiazdka taneczna” [„Kurier Poznański” z 16 czerwca 1932 (nr 269)].

W latach 1932–1933 Alesso występowała w Morskim Oku, gdzie pojawiała się na scenie wraz z tancerzem Janem Wojcieszką. W numerach rewiowych wyskakiwała z pudła do kapelusza lub z wózka dziecięcego, prezentując swoje niezwykłe akrobatyczne zdolności. W 1938 Zofia Ordyńska wspominała na łamach „Światowida”: „Bobo z wózka okazało się świetną wprost akrobatką, która w duecie tanecznym ze znakomitym baletmistrzem Wojcieszką podbiła też bez apelacji całą publiczność swymi karkołomnymi ewolucjami” [„Światowid” 1938, nr 19]. W rewii Brawo bis! wcielała się z kolei w postać Galatei, czyli „złotego posążka, który nagle ożył i tańczy”. Henryk Liński tak reklamował jej występ: „To trzeba samemu zobaczyć, aby napawać się czarująco migocącym w kolorowych światłach i jakby doprawdy szczerozłotym prześlicznym ciałem Alesso, której taniec jest najwyższym słowem techniki akrobatyczno-tanecznej” [„Kino” 1933, nr 3]. Na scenie niejednokrotnie towarzyszyła jej inna „kobieta bez kości” Elżbieta Antoszówna, z którą – jak pisał Liński – „splotami rąk i nóg, świetnie wygimnastykowanych znakomicie naśladowały wężowe ruchy ośmiornicy” [„Kino” 1932, nr 42].

W 1934 można ją było podziwiać w kinoteatrach Hollywood i Colosseum w Warszawie, a także gościnnie w kawiarni Adria. Przez kilka miesięcy tańczyła w parze z Jerzym Neyem (właśc. Jerzy Karkowski) i wraz z nim dała „szereg póz, doprawdy na miano rzeźb zasługujących” [„Kino” 1934, nr 5]. We wrześniu 1935 występowała w spektaklu Kawiarenka w Wielkiej Rewii, po czym jesienią 1936 trafiła do zespołu Teatru 8.15, gdzie tańczyła w inaugurującej jego działalność operetce Gaby. W lutym 1938 zagrała młodą tancerką Niewiarowską w sztuce Księżna Fedora, występując u boku Zbigniewa Rakowieckiego. Na łamach „Światowida” Zofia Ordyńska pisała o niej: „Rola trudna i odpowiedzialna. Prócz tańca, dużo prozy i śpiewu. Z próby tej wyszła młoda artystka zwycięsko, wykazując duże zrozumienie dla sceny, szczere akcenty w prozie i pełną humoru interpretację piosenek. Taniec oszałamiający” [„Światowid” 1938, nr 19].

W 1937 przez kilka miesięcy występowała z zespołem Tacjanny Wysockiej w Casino de Paris w Paryżu. Po powrocie do Warszawy tańczyła w operze Legenda Bałtyku w Teatrze Wielkim, we wrześniu 1938 stała na czele wielkiego zespołu tancerek w rewii Dla Ciebie, Warszawo! w Wielkiej Rewii, a w marcu 1939 występowała z popisami akrobatycznymi na jubileuszu 25-lecia pracy scenicznej Tymoteusza Ortyma. W sezonie 1938/1939 należała do zespołu Polskiego Baletu Reprezentacyjnego pod kierownictwem Leona Wójcikowskiego, z którym w lutym i marcu 1939 występowała we Francji, Belgii i Luksemburgu, a w czerwcu – w Hall of Music w Nowym Jorku w ramach Wystawy Światowej. Zaplanowany na wrzesień 1939 występ Polskiego Baletu Reprezentacyjnego we Włoszech został odwołany z powodu wybuchu II wojny światowej.

W latach 30. Bożena Alesso pojawiała się również w rolach epizodycznych w filmach (Szpieg w masce, Wyrok życia, Pieśniarz Warszawy i Jego wielka miłość), a także zagrała tancerkę w filmie krótkometrażowym Cyrk.

W czasie okupacji niemieckiej kontynuowała karierę w teatrach jawnych. W latach 1940–1943 występowała w koncesjonowanym przez okupanta Teatrze Miasta Warszawy, m.in. w operetkach Nietoperz (1941), Ptasznik z Tyrolu (1942) i Błękitna maska (1943). 13 kwietnia 1942 brała udział w wieczorze baletowym, w czasie którego wystawiono m.in. jednoaktowy baletLes Petits Riens z muzyką Wolfganga Amadeusza Mozarta. „Polka, jaką tańczyła Bożena Alesso, zdaje się nie leży w charakterze jej talentu. Orientalną barwność miały «tańce perskie», w których pole do popisu znalazły duże zdolności taneczno-akrobatyczne Alesso” [„Nowy Kurier Warszawski” z 15 kwietnia 1942 (nr 88)].

Przed wybuchem powstania warszawskiego Alesso opuściła Polskę i udała się do Monachium, gdzie spędziła kolejnych pięć lat. Występowała dla stacjonujących w tym mieście amerykańskich żołnierzy. Następnie wyemigrowała do Kanady, gdzie wraz z trzecim mężem Wasylem Sonychem stworzyła duet The Valenos – Beatrice i Bill Valenos. Razem występowali też w Stanach Zjednoczonych, m.in. w Las Vegas i Chicago oraz na terenie Idaho i Oklahomy. W maju 1962 pojawili się gościnnie w programie rozrywkowym The Ed Sullivan Show. We wrześniu 1958 tak pisano o akrobatycznej parze: „Nie wydaje się możliwe, by Beatrice była w tej torbie, którą Bill wnosi na scenę. Potem z kolei nie wydaje się możliwe, by ważący 150 funtów [68 kilogramów – przyp. aut.] tancerz mógł podrzucać wokół siebie swoją 104-funtową [47-kilogramową – przyp. aut.] tancerkę” [„The Daily Oklahoman” z 11 września 1958]. Pod koniec lat 60. osiadła wraz z mężem w Toronto w Kanadzie, a kilka lat po przeprowadzce zakończyła karierę taneczną z powodu kontuzji odniesionej w czasie jednego z występów. Stworzyła wówczas szkółkę taneczną dla dzieci i zaczęła malować obrazy. W 1988 sprzedała dom w Toronto i wróciła do Stanów Zjednoczonych, gdzie spędziła resztę życia.

Bożena Alesso trzykrotnie wychodziła za mąż. 23 czerwca 1936 w kościele św. Aleksandra w Warszawie wyszła za mąż za Mariana Suchcickiego, kierownika działań transportowych warszawskiego oddziału Towarzystwa Ubezpieczeń „Polonia” i młodszego brata aktora Aleksandra Suchcickiego. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem orzeczonym przez Sąd Niemiecki w Warszawie 29 maja 1943. Drugim mężem tancerki był niemiecki aktor Los (najprawdopodobniej Horst-Werner Loos, który grał w Theater der Stadt Warschau). Związek ten również zakończył się rozwodem po kilku latach. W latach 50. wyszła za mąż za ukraińskiego tancerza Wasyla Sonycha, z którym rozwiodła się na początku lat 70.

Bibliografia

B. Mamontowicz-Łojek, Terpsychora i lekkie muzy. Taniec widowiskowy w Polsce w okresie międzywojennym (1918–1939), Kraków 1972; T. Mościcki, Teatry Warszawy 1939. Kronika, Warszawa 2009; L. Sempoliński, Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968; „Dzień Dobry” 1938, nr 32; „Idaho State Journal” z 9 września 1960; „Kino” 1932, nr 42; 1933, nr 3, 38, 39; 1934, nr 5; 1935, nr 40; „Kurier Poznański” 1931, nr 178, 222; 1932, nr 269; „Kurier Warszawski” 1935, nr 256; „Miesięcznik Teatru Miasta Warszawy” 1943, nr 1, 3; „Nowy Kurier Warszawski” 1940, nr 270; 1942, nr 88; „Świat” 1934, nr 17; „Światowid” 1938, nr 19; 1939, nr 12; „The Billboard” z 19 września 1953 i 14 września 1959; „The Billings Gazette” z 9 sierpnia 1959; „The Brooklyn Daily Eagle” z 4 czerwca 1939; „The Daily Oklahoman” z 11 września 1958; „Trubadur Warszawy” 1932, nr 28; 1934, nr 34; Kartoteka ewidencji ludności miasta Poznania z lat 1870–1931; Metryka ślubu Mariana Suchcickiego i Bożeny Kazimiery Alekso, Księga ślubów parafii św. Aleksandra w Warszawie, nr 241/1936; New York, New York Passenger and Crew Lists, 1909, 1925-1957, Family Search, https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:24L7-SP5; Refugee/Displaced Person Statistical Card, Arolsen Archives, sygn. 66409647 [tu błędne data i miejsce urodzenia: 15 X 1919, Wilno]; United States Social Security Death Index, Family Search, https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:VQSK-S3N [tu błędna data urodzenia: 21 XII 1919]; informacje Jolanty Ryszczewskiej-Omari.

Marek Teler (2024)