Reducie na stulecie

Osoby

Trwa wczytywanie

Krystyna Ankwicz-Popielska

ANKWICZ Krystyna Monika, właściwie Krystyna Szyjkowska, primo voto Wojtecka, secundo voto Popielska, pseudonim Monika de Witt (4 kwietnia 1907 Lwów – 6 sierpnia 1985 Warszawa),

aktorka. 

Była córką Mariana Szyjkowskiego i Wandy z Lewickich. Ojciec był historykiem literatury, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Uniwersytetu Karola w Pradze; w 1909–1910 wykładowcą w Szkole Dramatycznej przy Instytucie Muzycznym w Krakowie, w 1921–22 tamże kierownikiem i wykładowcą w Miejskiej Szkole Dramatycznej. Pierwszym mężem Ankwicz był aktor Wojciech Wojtecki (właściwie Wasilewski, zobacz tom 1; ślub w Wilnie), drugim dyplomata Jacek Popielski (ślub w listopadzie 1955 w Rzymie); szwagierką tancerka i aktorka Irena Popielska. Nazwisko Ankwicz przyjęła po swojej babce, Ewie Ankwiczównie, rzymskiej miłości Adama Mickiewicza; używała go na scenie razem z nazwiskiem rodowym lub oddzielnie.

Ukończyła gimnazjum Urszulanek w Krakowie. Znała doskonale kilka języków: francuski, niemiecki, angielski. Jak sama podawała, po maturze brała lekcje gry aktorskiej u Aleksandra Węgierki. W sezonie 1928/29 występowała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie w rolach: Dziewczyny (Achilleis), Elizy (Madame Sans-Gêne), Hypatii (Rodzice i dzieci), Heleny Préville (Cień). W 1929–32 grała na scenach warszawskiego Teatru Narodowego, Nowego, Letniego, między innymi: Hanię (Don Juan Rittnera), Zośkę (Przeprowadzka), Stefę (Zły szeląg), Nullę (Drugie imię miłości), Melanię (Wiosna narodów), Stellę (Święty płomień); w Teatrze Wielkim wystąpiła jako Świtezianka (Legion). Miała przychylne recenzje w prasie; jej grę, także w niewielkich rolach, chwalili Jan Lorentowicz, Karol Irzykowski i Adam Grzymała-Siedlecki, który na przykład pisał:

Kiedyś, gdy będzie świetną artystką wspomni niejeden raz, że właściwie jej kariera rozpoczęła się w Przeprowadzce. Bez cienia zgrywania się – cichutko, a bez reszty oddała swoją postać. Każde spojrzenie miało swój sens artystyczny, każde słowo przykuwało uwagę.

W listopadzie 1932 występowała w Teatrze Artystów w Warszawie w roli Mańki (Pan Damazy), w 1933 w warszawskim Teatrze Nowy Momus. W 1933–35 była ponownie w zespole Teatru im. Słowackiego w Krakowie, za dyrekcji Juliusza Osterwy. Występowała już w dużych, odpowiedzialnych rolach takich, jak: Amelia (Mazepa), Aniela (Śluby panieńskie), Maria (Igraszki muzyczne), Imaginacja (Kordian), Infantka (Cyd), Maria z Magdali (Judasz z Kariothu), Gloria (Nigdy nic nie wiadomo), Burmistrzanka (Ptak), Harfiarka (Wyzwolenie). Po jej występie w Mazepie Tadeusz Sinko napisał:

Widywaliśmy dotąd młodą artystkę na scenie krakowskiej przeważnie w rolach dość błahych, podołanie roli Amelii, a raczej kreowanie jej w sposób tak samodzielny i przekonywający, odsłoniło nam, przy dużej już technice, talent zdolny do najwyższych możliwości, a w Judaszu z Kariothu zdobyła się na akcenty żywe, tragiczne.

Natomiast według Zygmunta Leśnodorskiego, ze względu na piękne tak zwane warunki zewnętrzne w zespole krakowskim wyróżniała się:

Nie tyle talentem ile aparycją. [...] Jej specjalnością sceniczną były role salonowych wampów. Temperament trochę robiony, błyszczące oczy, spojrzenie jak aksamit. Grała też role charakterystyczne, np. Chimerę z I aktu Rzeczpospolitej poetów Morstina, stylizowaną według obrazu Jacka Malczewskiego, lub w wielkim repertuarze Lillę Wenedę Słowackiego. Wszystkie swoje kreacje sceniczne przygotowywała z równą starannością jak  – toalety, przestrzegając skrupulatnie wskazówek reżyserskich.

W Krakowie brała też udział w wieczorach poetyckich, organizowanych przez Koło Miłośników Dramatu Klasycznego. Po powrocie do Warszawy, w sezonie 1935/36 grała w Stołecznym Teatrze Powszechnym tytułową rolę w Balladynie i, według Kazimierza Wierzyńskiego, w scenie sądu „zdobyła się na mocny i przejmujący akcent tragiczny”; w sezonie tym występowała także w Teatrze Malickiej i Teatrze Wielka Rewia. Na scenie Teatru Nowego wystąpiła 10 maja 1936 jako Nieznajoma w Mężu przeznaczenia, przedstawieniu Warsztatu Teatralnego PIST-u. W sezonie 1936/37 grała w Teatrze Miejskim w Łodzi, w 1937–39 w Teatrach Miejskich we Lwowie, np. Helenę (Żabusia), Luizę (Intryga i miłość), Kamillę (Żołnierz królowej Madagaskaru), Nathalie (Maskarada Iwaszkiewicza), Żermenę (Pan Lamberthier), a w operetkach i komediach muzycznych: Ilonę (Sissy), Dixianę (Rose Marie), Anne Marie-Lulu (Zakochana królowa). Na 3 września 1939 zapowiadano jej występ w teatrze Figaro pod kierownictwem Fryderyka Járosy'ego w Warszawie, a na sezon 1939/40 miała angaż do Teatrów Miejskich w Łodzi.

Wystąpiła w kilku filmach: Z ramion w ramiona (1929), Kult ciała (1930): Cham, Głos serca, Uwiedziona – 1931; Sto metrów miłości (1932), Zamarłe echo (1934), Bohaterowie Sybiru (1936).

Po wybuchu II wojny światowej mieszkała w Krakowie, w 1941 wyjechała do ojca do Pragi, a potem do Wiednia i Paryża. Po wojnie krótko mieszkała w Rzymie, potem w Mannheim, a później w Londynie, gdzie przez kilka lat prowadziła Teatr Objazdowy im. Juliusza Osterwy. Występowała też w Teatrze Aktora Wojciecha Wojteckiego, na przykład w Wesołym duchu (1952) i kilkakrotnie w Ognisku Polskim, na przykład w 1959 i 1960 w programie składanym (między innymi piosenki z repertuaru Yvette Gilbert, fragmenty utworów dramatycznych, recytacja poezji Leśmiana, monodram Głos człowieczy).

W 1961 na scenie Teatru Polskiego ZASP zagrała tytułową rolę w Pannie Julii we własnej reżyserii oraz Donnę Lucię d'Alvadorez (Ciotka Karola). W 1962 na scenie Ogniska Polskiego w Londynie reżyserowała Achillesa i panny, przedstawienie Grupy Teatralnej Zrzeszenia Studentów i Absolwentów (wystąpiła w roli Tetydy). Z recitalami poezji i pieśni występowała we wszystkich większych ośrodkach polonijnych w Europie, a radio niemieckie nadawało programy poetyckie, w których recytowała swoje przekłady polskich poetów (między innymi Bolesława Leśmiana i Marii Pawlikowskiej-Janorzewskiej[1]). Z własnymi programami występowała też na scenach niemieckich jako Monika de Witt. W 1958 zagrała w polskim filmie Deszczowy lipiec. Później kilkakrotnie przyjeżdżała do Polski z recitalami poetyckimi i monodramem Głos człowieczy, najczęściej odwiedzała Warszawę (1976, 1977, 1978), ale także Wrocław (1966), Kraków (1976). W Warszawie występowała w siedzibie ZASP-u, Klubie Księgarza na Starym Mieście, w Starej Prochowni. Po śmierci męża (w 1984) postanowiła przenieść się do Polski na stałe i w 1985 zamieszkała w Warszawie, zmarła nagle. Tabl. 1.

Bibliografia 

Almanach 1984/85; Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95 (il.); Boy: Pisma t. 23, 24, 26 (też błędnie jako Zofia); Czachowska: Zapolska; Grzymała-Siedlecki: Z t. wałsz.; Hist. filmu t. 1 (il.), 2, 4; Irzykowski: Pisma teatr. t. 3; Krasiński: Warsz. sceny; Z. Leśnodorski: Wśród ludzi mojego miasta. Kraków 1963; Lorentowicz: Dwadzieścia lat t. 4, 5; Mieszkowska: Była sobie piosenka; Mościcki: Teatry Warszawy 1939; W. Natanson: Chwyty i zachwyty, Kraków 1934 s. 83, 85; Pleograf (il.); Poskuta-Włodek (il.); T. przy ul. Cegielnianej; Sempoliński: Wielcy artyści; Słonimski: Gwałt, Teatr pol. we Lwowie; Wierzyński: Wrażenia; Czas 1933 nr 220 (T. Sinko), 1934 nr 70 (T. Sinko), 277 (T. Sinko); Dz. Pol. i Dz. Żołnierza 1959 z 1 II (il.), 1960 z 27 IV (il.), 1961 z 3 V (il.); Film 1985 nr 43; Gaz. Płd. 1976 nr 148 (il.); Kur. Warsz. 1929 nr 245, 1930 nr 65, 74, 84, 103, 153, 242, 1931 nr 21, 125, 311, 349, 1932 nr 41, 208, 290, 1933 nr 264, 1935 nr 340, 355, 1936 nr 107, 126, 1937 nr 302, 1938 nr 307, 329, 1939 nr 222; Pam. Teatr. 1968 z. 3 s. 390, 395, 1971 z. 2 s. 390, 391 (il.), 393, 2. 3–4 s. 390, 391 (il.), 393, 1988 z. 1–2 s. 59, 78; Polityka 1986 nr 13 (J. Lubicz–Lisowski; il.); Scena Lwow. 1938/39 z. 4 (il.); Sł. Pol. 1966 nr 244; Teatr 1937 nr 4, 8, 11–12; Tyg. Ilustr. 1935 nr 50 (il.), 1936 nr 27; Wiek Nowy 1938 z 15 XI; Życie Lit. 1985 nr 37; Życie Warsz. 1976 nr 41, 47, 1977 nr 103, 1978 nr 97; Afisze, IS PAN; Akt zgonu nr V/2235/1985, Arch. USC Warszawa; Hałabuda: Repertuar; Wycinki prasowe (Dz. Pol. i Dz. Żołnierza z 1. 1956–1967), Red. SBTP IS PAN; www.e-teatr.pl; www.filmpolski.pl; Inf. Krystyny Wielogórskiej.

Ikonografia

Fot. – Bibl. Jagiell., IS PAN, IT Warszawa, MT Warszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.


Biogram z Almanachu Sceny Polskiej

Krystyna Ankwiczówna, z domu Szyjkowska, 1° v Wojtecka (właśc. Wasilewska), 2° v Popielska (zm. 6 VIII 1985 Warszawa), aktorka. Lekcji gry scenicznej udzielał jej Aleksander Węgierko. W sez. 1928/29 występowała w T. im. Słowackiego w Krakowie, następnie na scenach warsz.: w l. 1929-32 w T. Narodowym, Nowym, Letnim i Wielkim, w 1932 w T. Artystów, 1933 w t. Nowy Momus. Grała m.in. Melanię ("Wiosna narodów" Nowaczyńskiego), Switeziankę ("Legion" Wyspiańskiego), Hanię ("Don Juan" Rittnera), Stefę ("Złoty szeląg" Winawera), Zośkę ("Przeprowadzka" Rostworowskiego), Nullę ("Drugie imię miłości" Miłaszewskiego), Stellę ("Święty płomień" Sommerset-Maugham). W l. 1933-35 ponownie w Krakowie, za dyr. Osterwy, u którego zagrała m.in. w dramatach Słowackiego: Amelię ("Mazepa"), Imaginację ("Kordian"), Lilię ("Lilia Weneda"), ponadto Infantkę w "Cydzie" Corneille'a-Wyspiańskiego, Harfiarkę w "Wyzwoleniu" Wyspiańskiego. Po powrocie do Warszawy, w sez. 1935/36 występowała w Stołecznym T. Powszechnym za dyr. Iwo Galla. Zagrała wówczas tyt. rolę w "Balladynie" Słowackiego, a następnie jeszcze w tym samym sez. w T. Malickiej i t. Wielka Rewia. Na sez. 1936/37 przeniosła się do T. Miejskich w Łodzi, w l. 1937-39 grała w T. Rozmaitości i Wielkim we Lwowie (np. Helenę w "Żabusi" Zapolskiej, Dixianę w "Rose-Marie" Frimla). Była popularną aktorką filmową, wystąpiła w filmach: "Szałas miłości" (1928), "Kult ciała", "Z ramion w ramiona" (1929), "Moralność pani Dulskiej" (1930), "Cham", "Uwiedziona" (1931), "Sto metrów miłości" (1932), "Zamarłe echo" (1934), "Bohaterowie Sybiru" (1936). Na 3 IX 39 zapowiadano w warsz. t. Figaro program z jej udziałem, a na sez. 1939/40 miała wrócić do zespołu T. Miejskich w Łodzi. Po wybuchu wojny wyjechała do Pragi, potem do Wiednia i Paryża. Po wojnie mieszkała krótko w Rzymie i w Mannheim, następnie przeniosła się do Londynu, gdzie zorganizowała i przez kilka lat prowadziła objazdowy T. im. Osterwy. Z recitalami poezji i pieśni występowała we wszystkich większych ośrodkach polonijnych Europy, radio niemieckie nadawało programy poetyckie, podczas których recytowała własne przekłady utworów polskich poetów, np. Leśmiana, Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Występowała też na scenach zagranicznych jako Monika de Witt. Kilkakrotnie odwiedzała różne miasta Polski, np. Wrocław, Kraków, Warszawę (1966, 1976, 1977) z recitalami poetyckimi i monodramem "Głos człowieczy" Cocteau. W lipcu 1985 przyjechała do Polski z zamiarem pozostania i kontynuowania działalności artystycznej.
Bibl.: Almanach sceny polskiej 1984-85, Warszawa 1989

Przypisy

  1. ^ Błąd w zapisie. Poprawne nazwisko: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.