Osoby

ARKAWIN Helena (3 II 1878 lub 1883 Płock - wrze­sień 1943 Warszawa), aktorka, reżyser. Była córką Ig­nacego A. i Cecylii z Segałów. Po ukończeniu gimn. oraz Klasy Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Mu­zycznym (1899) debiutowała 15X11900 w T. Miej­skim we Lwowie w roli tyt. w "Kseni" i na scenie tej po­została do 1902. Dzięki pięknej dykcji, dobrym warun­kom zewnętrznym i dużym zdolnościom szybko objęła odpowiedzialne role amantek i bohaterek. Występowa­ła również jako recytatorka, m.in. w Warszawie (1900 i 1903). W 1902-11 występowała w T. Miejskim w Kra­kowie. W tym czasie grała wiele różnorodnych ról w repertuarze klasycznym i modernistycznym, wyróżniając się zwłaszcza w sztukach Wyspiańskiego. A. Grzymała-Siedlecki pisał: "nie wiem, czy była druga aktorka o tak prześlicznym, fletowym głosie". "Gdyby nie pe­wien chłód, byłaby jedną z pierwszych sił deklamatorskich w naszych teatrach". O wszechstronności jej ta­lentu świadczą ówczesne role: Violetta ("Kordian"), Maria ("Warszawianka"), Gwinona ("Lilla Weneda"), Rachel ("We­sele"), Pani Rollison ("Dziady"), Harfiarka ("Wyzwolenie"), Nike spod Cheronei ("Noc listopadowa"), Salomea ("Horsztyński"), Feniksana ("Książę Niezłomny"), Kordelia ("Król Lear"), Aniela ("Chory z urojenia"), Mańka ("Pan Damazy"). W sez. 1911/12 występowała w T. Zjednoczo­nym w Warszawie, w sez. 1912/13 w T. Polskim w Wil­nie, w sez. 1914/15 w T. Małym w Warszawie, w lutym 1915 z zespołem pod kier. A. Zelwerowicza w Peters­burgu, w maju tegoż roku w warsz. T. Powszechnym, gdzie grała m.in. Szimenę ("Cyd"). Od 26 II 1916 wystę­powała w T. Praskim, uczestnicząc także w imprezach deklamatorskich, w 1917 grała w filmie "Pokój nr 17", w 1917-19 występowała w Łodzi, 1919-25 w T. Pol­skim w Poznaniu, 1925-27 tamże w T. Nowym. W tym okresie coraz częściej sięgała po role charakterystycz­ne, jak np. Juliasiewiczowa ("Moralność pani Dulskiej"). W 1927 należała do objazdowego zespbłu T. Wielko­polskiego, w maju 1928 brała udział w przedstawieniu "Golema" w sali warsz. cyrku. W 1928-31 występowała w T. Miejskim w Bydgoszczy. W sez. 1931/32 grała rolę Pani Kapulet ("Romeo i Julia") w T. Polskim w Warsza­wie. W 1932-36 pracowała znów w T. Polskim w Po­znaniu. Grała już w tym czasie rzadko, tylko role cha­rakterystyczne, jak np. rola tyt. w "Maman do wzięcia", pracowała natomiast jako reżyser, m.in. 17 III 1934 wystawiła "Zemstę". Ok. 1937 przeniosła się do Warsza­wy i tutaj mieszkała podczas okupacji. Została zamor­dowana przez hitlerowców.
Bibl.: Czempiński: Teatry w Warszawie s. 185 (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski: Łoza: Czy wiesz I; Pajączkowski: Teatr lwow. (il.); EMTA 1900 nr 47; Afisze, IS PAN; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: A. Procajłowicz: A. w roli, autolit. i S. Szreniawa-Rzecki: Portret, autolit., 1904, Teka Melpomeny; F. Frydman, A. jako Rabinowa (Golem), rys. 1928, repr. Pam. teatr. 1962 z. 3/4; Fot. w rolach - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973